Szacuje się, że celiakia,
zwana też chorobą trzewną,
dotyka co setnego Polaka. Nie jest to schorzenie wieku dziecięcego, które mija
po kilku latach stosowania diety bezglutenowej. Tak jak inne choroby
autoimmunologiczne, u których podłoża leżą zaburzenia pracy układu
odpornościowego, celiakia towarzyszy choremu przez całe życie. U osób, które
mają do niej predyspozycje genetyczne, może ujawnić się w każdym wieku. Jednak
najczęściej jest rozpoznawana pomiędzy 30. a 50. rokiem życia, dwa razy częściej
u kobiet niż u mężczyzn.
Celiakia, co to takiego?
Celiakia (choroba
trzewna) to trwająca całe życie immunologiczna choroba o podłożu genetycznym,
charakteryzująca się nietolerancją glutenu, białka zapasowego zawartego w
zbożach. Gluten jest białkiem rozpuszczalnym nie w wodzie, tylko w alkoholu.
Zawiera go pszenica w postaci gliadyny, żyto – sekaliny, jęczmienia – hordeiny
i owies – aweniny. Zgodnie z zaleceniami Kodeksu Żywnościowego, dla
ujednolicenia, wszystkie szkodliwe prolaminy określane są wspólnym terminem
„gluten”. Działający toksycznie gluten prowadzi do zaniku kosmków jelita
cienkiego, maleńkich wypustek błony śluzowej, które zwiększają jego
powierzchnię i są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych. W
efekcie toksycznego działania glutenu wchłanianie pokarmu jest upośledzone, co
prowadzi do wystąpienia różnorodnych objawów klinicznych. Jedyną metodą
leczenia celiakii jest stosowanie przez
całe życie ścisłej diety bezglutenowej.
Objawy celiakii.
Najczęstszymi
objawami klasycznej postaci choroby trzewnej są biegunka, wzdęcia brzucha i
chudnięcie. Jednak przebieg choroby może być bardzo różny, niektóre osoby mimo
potwierdzonej badaniami celiakii nie mają zupełnie żadnych objawów, choroba
jest utajona. W niektórych przypadkach mogą dominować objawy spoza przewodu
pokarmowego, należą do nich objawy neurologiczne (padaczka, neuropatia,
ataksja), zaburzenia endokrynologiczne (zaburzenia miesiączkowania,
niepłodność, impotencja), osteopenia, patologiczne złamania kości, obrzęki i
zmiany skórne. Powoduje to, że niektórzy chorzy przez wiele lat nie mają
postawionej odpowiedniej diagnozy. Celiakii nie można stwierdzić jedynie po
symptomach i polepszeniu stanu zdrowia po wprowadzeniu diety bezglutenowej.
Rozpoznanie choroby trzewnej opiera się na ocenie łącznie objawów, wyników
badań serologicznych, badań histopatologicznych błony śluzowej jelita cienkiego
oraz innych badań. Jeśli występuje podejrzenie celiakii, należy zgłosić się do
poradni gastrologicznej, która dysponuje możliwością wykonania wszystkich badań
w kierunku choroby trzewnej.
Celiakia czy alergia na gluten? To jest jakaś różnica?
Bardzo podobne do celiakii symptomy mogą dawać alergia i
nadwrażliwość na gluten. Alergia, czyli uczulenie na gluten,
występuje natychmiast, maksymalnie po 2–3 dniach. Chorobę sygnalizują
wymioty, biegunka, pokrzywka, wodnisty katar, skurcz oskrzeli. Reakcje mogą być
bardzo gwałtowne (anafilaksja). Nadwrażliwość
na gluten dotyczy głównie osób dorosłych. Dominują objawy
gastryczne: wzdęcia, bóle brzucha, biegunki. Mogą też wystąpić ból głowy,
stawów, mięśni. Symptomy pojawiają się szybko, jak przy alergii. Chorobę można
rozpoznać po wykluczeniu alergii na gluten i celiakii oraz poprawie
samopoczucia po wyłączeniu z diety glutenu.
Dieta bezglutenowa – co to znaczy?
Jest to dieta eliminacyjna, w której zabronione jest
spożywanie wyrobów zawierających pszenicę
i jej odmian (durum, kamut, orkisz), pszenżyto, jęczmień i owies.
Dotyczy to nie tylko typowych produktów zbożowych, wówczas sprawa byłaby łatwa,
wystarczyłoby uważać jedynie na pieczywo, czyli bułki, chleb, pumpernikiel,
pieczywo chrupkie, bagietki czy chałkę, a także makarony, kasze (mazurska,
jęczmienna, pęczak, manna) czy otręby. Dieta bezglutenowa
nie jest taka łatwa w stosowaniu, tym bardziej że potrawy pochodzące ze zbóż
zawierających gluten są podstawą tradycyjnej kuchni polskiej. Trzeba wykreślić
z jadłospisu nie tylko oczywiste produkty zawierające gluten, lecz także uważać
na te, w których gluten jest ukryty. Z dość nietypowych przykładów, gdzie większość
z nas nie podejrzewałaby tych produktów, ziarna zbóż glutenowych mogą być
zawarte np. w napojach mlecznych fermentowanych czy w wędlinach, parówkach i
produktach garmażeryjnych (w postaci kaszy czy grysu, w celu wypełnienia
produktu). Należy uważać także na bułkę tartą w panierowanych wyrobach
kulinarnych. W wielu produktach skrobie pochodzące ze zbóż glutenowych są
stosowane jako „zagęszczacz”, należy czytać etykiety sosów, koncentratów
obiadowych i jogurtów. Źródłem glutenu mogą być niektóre leki, przy produkcji
których stosuje się mąkę, skrobię pszenną albo sam gluten np. jako składnik
powłok albo substancja wypełniająca. U osoby chorej na celiakię, nawet jeśli
ściśle przestrzega diety, przyjmowanie takiego leku może doprowadzić do
ponownego pojawienia się objawów choroby.
Produkty bez glutenu
Dla osób z celiakią dostępnych jest obecnie na rynku
wiele produktów bezglutenowych – mąka, makarony, ciastka, pieczywo czy
słodycze. Oprócz produktów specjalnego przeznaczenia jest wiele produktów
zawierających węglowodany złożone naturalnie bezglutenowych m.in. kukurydza,
ryż, gryka, proso, sorgo i maniok – większość z nich charakteryzuje się wysoką
wartością odżywczą i dobrymi walorami smakowymi. Szczególnie wartościowymi
produktami bezglutenowymi są amarantus, kasza jaglana, kasza gryczana i ziarno
quinoa (komosa ryżowa) – są one cennym źródłem białka, witamin z grupy B oraz
składników mineralnych takich jak cynk, żelazo, magnez. Dietę warto też
wzbogacić o suszone owoce, orzechy, ziarna słonecznika, sezamu czy pestki dyni,
które dostarczą oprócz błonnika pokarmowego, jeszcze witamin i minerałów.
Glutenu nie zawierają również owoce, warzywa, ziemniaki, mięso, ryby, mleko,
jaja i tłuszcze. Urozmaicona dieta bezglutenowa, obfitująca w warzywa i owoce,
pozwala na zminimalizowanie niedoborów witaminowo-mineralnych.
Choroba trzewna częściej może występować u osób z innymi
chorobami, jak cukrzyca typu I, autoimmunologiczne zapalenie tarczycy,
zapalenie stawów, nadwrażliwość jelita grubego, nadpobudliwość i inne.
Zapadalność na celiakię u chorych na cukrzycę typu I jest 50 razy większa niż w
populacji ogólnej. Około 5% chorych cierpi równocześnie na nadczynność lub
niedoczynność tarczycy.
Ostatnio dużo czasu
poświęcam na poszukiwaniu rozwiązań dietetycznych dla różnych problemów
zdrowotnych. Staram się czytać wiele pozycji i poznawać zagadnienia z różnych
perspektyw. Ostatnio wpadła mi w ręce książka „STOP ALERGIOM” Beaty Peszko, która
wnikliwie przygląda się rozmaitego rodzaju alergiom, w tym także glutenowi. Na
pewno będę to tej pozycji wracać, gdy będę pisać o mleku i jego wpływie na
zdrowie, a także jeśli będę chciała oczyścić organizm. Książka zawiera kilka
wartościowych przepisów odtruwających organizm.
Książkę polecam wszystkim
dbającym o zdrowie i równowagę organizmu. Warto przeczytać i wracać do tej pozycji. Tym
bardziej jeśli dotyka Was (lub Wasze dzieci) alergia lub nietolerancja jakiegoś
produktu.
Dla mnie jednym z bardziej wartościowych rozdziałów jest spis wszystkich dodatków do żywności wywołujących alergie. Składniki te opisane są dokładnie, a opis zawiera zarówno E-numer, nazwę substancji, do czego się jej używa i jakie efekty uboczne powoduje. Jak poczytacie, to zaczniecie unikać E dodatków. Jestem przekonana.
Nie myślcie sobie, że jestem dziką zwolenniczką diet bezglutenowych, jednak po lekturze kilku pozycji, coraz więcej widzę przyczyn chorób (szczególnie autoimmunologicznych) będących w ścisłym związku z dietą. Zdrowym ludziom wg mnie gluten nie szkodzi, jednak w niektórych schorzeniach należałoby go wykluczyć.